Mauk Westerman Holstijn - 5 - Epiloog

Van het griekse ‘epi’ ofwel erbij, en ‘logos’, woord. Een woord erbij, een extraatje. Het literaire equivalent van een toegift. Een schrijver mag zelf bepalen of een epiloog gerechtvaardigd is, maar een muzikant moet maar hopen dat het publiek vraagt om een toegift, het grootst mogelijke compliment. Behalve in het concertgebouw, daar is de toegift inbegrepen.

Ik heb nog nooit zo’n sterke scheppingsdrang gevoeld als deze dagen, zo vlak na thuiskomst. Maar scheppingsdrang is niet hetzelfde als een goed idee. Een cultuurfestival is een soort katapult; het zuigt je mee in een denderende sneltrein van energie en ideeën, en dan is het opeens afgelopen. En ik raas verder door het dagelijks leven. Niemand anders merkt het. Nu is de vraag wat ik ga doen met die energie, voordat ik weer tot stilstand kom. Er ligt een project op de plank waar ik bijna dit hele jaar aan gewerkt heb. Er zat sinds oktober weinig schot in. Nu weer een klein beetje. Het begon als een familieroman, werd een lange parabel over hoe onze culturele achtergrond ons perspectief op het heden bepaalt, en is inmiddels een hard aangetrokken knoop van bovennatuurlijke en realistische verhaallijnen geworden, indrukwekkend complex voor hoe kort het eigenlijk is. Ik wist vanaf het begin al dat ik er uiteindelijk vrij hardhandig in zou moeten snijden. Nu ik er met nieuwe ogen naar kijk, begin ik te vrezen dat er niets van over blijft. Wat er vooral nog aan ontbreekt is ‘pathos’, weer zo’n Griekse term. Emotie is dat, iets wat beweegt tot empathie. Neem Dagboek van een invasie, van Andrej Koerkov, een van meerdere boeken door en over gevluchte Oekraïners die ik op Crossing Border tegenkwam. Dat is de noodzaak van kunstenaars; ze zetten tragedie om in inspiratie, ze maken iets wat er niet geweest zou zijn zonder de gruwelen. Zodat het tenminste ergens goed voor is geweest.

Ik heb niet aan de andere schrijvers gevraagd waar ze momenteel aan werken. Dat voelt een beetje onbeleefd; de hele wereld moet er immers op wachten, waarom heb ik recht op een voorproefje? Toch ben ik benieuwd, niet alleen naar waar ze aan werken, maar hoe ze hun toekomst als schrijvers voor zich zien. Wat voor doelen stellen ze zich, wat verwachten ze van de rest van hun carrière?

Wat de vertalers betreft, zij schetsen geen heel optimistisch beeld van de toekomst van hun beroepsgroep. Hoe beter de vertaalprogramma’s worden, hoe verder de waardering voor hun werk terugloopt, een beeld wat in de vertaalspecial van het NRC bevestigd werd. Er klinken soms achterdochtige geluiden, vooral jegens jonge vertalers. We bespraken het tijdens het festival; ieder van ons had wel eens een vertaling gelezen met rare vergissingen die de gehele tekst in een twijfelachtig licht zetten. Vertalers zijn niet de eerste beroepsgroep die concurrentie van computers hebben gekregen, maar wel de eersten waarvan de waardering vanuit de consument zo’n knauw oploopt. Misschien is het maar goed als er wat digitaal vertaalde boeken op de plank komen, met op de titelpagina eerlijk vermeld: Vertaald door Google Translate. En zonder een mens die het nakijkt. Dan zien we het verschil pas echt.

Misschien is dit een onderwerp waar iemand eens een boek over moet schrijven. Eerst een goede analyse, door iemand met jarenlange ervaring in het vak van vertalen en uitgeven, en een heldere blik op machine learning. En dan een roman, met als thema dat vertalen meer vereist dan taalkennis; het kost inlevingsvermogen, iets wat we van een algoritme nog niet kunnen verwachten. Een roman met pathos vanuit de schrijver, over de pathos van de vertaler. Is dat een raar idee?

En wie weet, misschien zitten we volgend jaar weer met hele andere tragedies. Nieuwe voedingsbodems voor nieuwe kunst.

Ik heb er zin in. Maar eerst aan het werk.